Arhelaj (grč. Ἀρχέλαος, do oko 63. pre Hrista) je bio pontski vojskovođa. Bio je glavni general pontskoga kralja Mitridata VI od Ponta. Učestvovao je u Prvom mitridatovome ratu kao glavni komandant pontske vojske. Na početku Prvoga mitridatovoga rata pobedio je bitinijsku vojsku pod zapovedništvom Nikomeda IV od Bitinije. Uspešno je osvojio Kiklade, a nakon toga se iskrcao u Grčkoj 87. pre Hrista, gde je veštom politikom pridobio Atinu, Ahaju, Lakadeon i Beotiju. Uspostavio je bazu u Pireju. Sula je nakon višemesečne opsade zauzeo Atinu i Pirej. Arhelaj je nakon gubitka Atine dva puta dobijao vojske veličine oko 100.000 vojnika, ali izgubio je od Sule bitku kod Heroneje i bitku kod Orhomena. Nakon poraza pregovarao je sa Sulom, ali zbog popustljivosti i drugih sumnjivih poteza Mitridat je posumnjao u njega. Arhelaj je zbog toga prešao na rimsku stranu pomažući im u Drugom i Trećem mitridatovome ratu.
Mitridat VI od Ponta
Poreklo i porodica[]
Arhelaj je grčki plemić iz Kapodokije nepoznatih roditelja. Njegovi preci verovatno potiču od Grka, koji su naselili Anadoliju nakon pohoda Aleksandra Velikoga. Imao je brata Neoptolema, koji je isto tako bio istaknuti pontski general. Arhelajevi sinovi su bili Arhelaj i Diogen. Arhelaj je kasnije postao visoki sveštenik Komane u Kapodokiji, a Diogen je bio vojskovođa u Mitridatovoj vojsci. Arhelajeva porodica je bila veoma aktivna na dvoru Mitridata VI od Ponta. Kao Mitridatov prijatelj dobio je dvorsku titulu kraljevoga prijatelja.
Osvajanje većega dela Male Azije[]
Arhelaj i njegov brat Neoptolem su se iskazali za vreme ratova, koje je Mitridat VI od Ponta vodio na severnim obalama Crnoga mora. Dobili su položaj pontskih generala i vojskovođa. Arhelaj je bio najistaknutiji pontski vojskovođa za vreme Prvoga mitridatovoga rata (89 –85 pre Hrista).[1] Tokom 88. pre Hrista Arhelaj i njegov brat Neoptolem predvodili su vojsku, koja je na reci Amniji pobedila bitinijsku vojsku pod komandom Nikomeda IV od Bitinije.[2] Ne sačekavši dolazak falange uspeli su da pobede bitinijsku vojsku od 50.000 pešaka i 6.000 konjanika uz pomoć samo lake pešadije i konjice.[3] Neoptolem je nakon toga, izgleda bez svoga brata, krenuo protiv rimske vojske kod Protopahija.[4] Arhelaj je sa Mitridatom učestvovao u uspešnom osvajanju većega dele rimske provincije Azije. Za vreme toga pohoda Arhelaj je neuspešno napao jednu od Magnezija i tom prilikom bio je ranjen.
Osvajanja u Grčkoj[]
Mitridat VI od Ponta dao je Arhelaju 88/87 pre Hrista veliku flotu sa naređenjem da veći deo Grčke preotme od Rimljana.[5] Arhelaj je najpre zauzeo Delos i ostrva u Kikladima, koja su se ranije odmetnula od Atinjana. Nakon zauzimanja predao ih je sve Atini, koja je postala Mitridatov verni saveznik.[6] Pontska vojska pobila je tom prilikom 20.000 Rimljana ili njihovih italijanskih saveznika. Arhelaj je Atinjanima ukazao veliku počast poslavši im riznicu sa Delosa u pratnji Aristiona i 2.000 vojnika [7] Aristion je uz pomoć pontske vojske preuzeo kontrolu nad Atinom, kojom je vladao kao tiranin. Arhelaj je sa pontskom vojskom stigao 87. pre Hrista u Grčku, a prisustvo pontske vojske ohrabrilo je Ahajce, Lakademon i celu Beotiju sem Tespije da zbace rimsku vlast.[8] Kvint Brutije Sura je intervenisao sa malom rimskom vojskom i sukobio se kraj Heroneje sa Arhelajem i Aristionom.[9] Bitka je bila nerešena sve dok Arhelaju nisu u pomoć stigli Ahajci i Spartanci.[10] Sura se povukao do Pireja, ali povukao se pred Arhelajem, koji je zauzeo Pirej.
Kretanje snaga u Beotiji pre bitke kod Heroneje i početni raspored snaga
Opsada Atine i Pireja[]
Lucije Kornelije Sula je imenovan za rimskoga komandanta u Prvom mitridatovom ratu, a 87. pre Hrista prešao je u Grčku sa 5 legija i nekoliko kohorti.[11] Okupivši saveznike i dobivši pojačanja Sula je odlučio da napadne Pirej, gde se sklonio Arhelaj.[12] Drugi deo vojske odvojio je za opsadu obližnje Atine. Nakon početnoga neuspeha da na juriš zauzme Pirej Sula je gradio ogromne opsadne sprave. Kada je Sula počeo da gradi nasip oko Pireja Arhelaj je nasuprot rimske vojske gradio tornjeve, a sa dobijenim pojačanjem uspešno je zapalio deo opsadnih sprava. Borbe za Pirej odvijale su se mesecima. Sula je pokušavao sa nasipima i opsadnim spravama, ali Arhelaj je potkopavao rimske nasipe[13] i uspešno je branio Pirej, pa je Sula odustao od zauzimanja Pireja direktnim napadom i odlučio se na opsadu i izgladnjivanje Pireja i Atine.[14] Sula je 1. marta 86. pre Hrista zauzeo Atinu,[15] a nakon toga napao je sa još većim snagama Pirej i probio se u grad, pa je Arhelaj bio prisiljen da se prebaci u pirejsko utvrđenje Munihiju, koje je sa svih strana bilo opkoljeno morem.[16] Pošto Sula nije imao brodova, nije mogao da napadne Munihiju.
Porazi u bici kod Heroneje i kod Orohomena[]
Arhelaj se preko Beotije povukao u Tesaliju, gde je dobio novu pontsku vojsku, pa je raspolagao sa 120.000 vojnika. Rimska vojska je bila tri puta manja.[17] Arhelaj je Suli nudio bitku, ali Sula je zbog brojčane inferiornosti odbijao bitku. Kada je Arhelaj krenuo dolinom Kefisa Sula ga je sledio čekajući pogodnu priliku, koja mu se ukazala kada se pontska vojska našla na stenovitom terenu nepogodnom za konjicu.[18] U bici kod Heroneje 86. pre Hrista pobedila je rimska vojska, a u borbi je stradao ogroman broj ponćanskih vojnika, tako da je samo 10.000 Arhelajevih vojnika pobeglo do Halkide. Nakon toga Mitridat VI od Ponta je u Grčku poslao još jednu vojsku od 80.000 dobro obučenih vojnika pod komandom Dorilaja.[19] Arhelaj je kraj Orhomena bio ohrabren terenom, koji je pontskoj vojsci davao mogućnost da razviju konjicu, u kojoj su imali bitnu prednost.[20] Bila je to najveća ravnica u Beotiji i protezala se od Orohomena do močvara reke Melas. U bici kod Orhomena 86. pre Hrista sukobile sui se dve vojske. Sula je naredio da se kopaju 3 metra široki rovovi na obe strane sa ciljem da na taj način što je moguće više odseče neprijatelja od terena pogodnoga za konjicu i da ih natera u močvare.[21] Kopanjem rovova Sula je blokirao pontsku konjicu i pobedio je u bici kod Orohomena. Pontska vojska je naterana u močvare, gde je stradala većina vojske. Arhelaj se sakrivao u močvarama, u kojima je našao čamac, sa kojim se kasnije dokopao Halkide.[22]
Bitka kod Prohomena
Mirovni pregovori[]
Mitridat VI od Ponta je shvatio da je izgubio ogromnu vojsku u Grčkoj, pa je tražio od Arhelaja da sa Sulom sklopi mir pod najboljim mogućim uslovima.[23] Arhelaj je onda pregovara sa Sulom kod Delija. Suli je predložio okončanje rata i status kvo u Aziji nudeći mu zauzvrat novac, flotu i vojsku, koja bi Suli bila potrebna za građanski rat u samom Rimu.[24] Međutim Sula je Arhelaju predložio da izda Mitridata, da sam preuzme kraljevinu Pont, postane rimski saveznik i preda flotu.[25] Arhelaj je to odbio. Nakon toga Sula je predložio mir, ali pod uslovom da se Mitridat:
- odrekne rimske provincije Azije i Paflagonije[26]
- vrati Bitiniju Nikomedu i Kapodokiju Ariobarzanu[27]
- plati 2.000 talanata ratne štete
- preda 70 brodova[28]
Sula bi zauzvrat potvrdio Mitridata kao kralja preostalih delova i imenovao bi ga rimskim saveznikom[29] Arhelaj je samo povukao garnizone iz zauzetih mesta, a o ostalim Sulinim uslovima obavestio je Mitridata.
Sumnje u Arhelajevu izdaju[]
Sula je nakon toga krenuo zajedno sa Arhelajem kroz Tesaliju i Makedoniju prema Helespontu. Kada se Arhelaj teško razbolio u Larisi Sula se brinuo o njemu, pa su se zbog toga pojavile sumnje da je Sula bitku kod Heroneje dobio izdajom Arhelaja.[30] Pored toga Sula je oslobodio sve Mitridatove prijatelje sem Aristiona, koji je bio posvađan sa Arhelajem. Najviše sumnje iazvao je poklon oko 800 hektara zemlje na Eubeji.[31] Ipak Sula se u svojim memoarima branio od tih optužbi.[32]
Posrednik u mirovnim pregovorima[]
Kada Mitridat nije prihvatio sve Suline mirovne uslove Sula je pretio prelaskom sa vojskom u Malu Aziju, pa je Arhelaj pokušao da ga smiri, tražeći od Sule da sačeka da on kod Mitridata i nagovori ga.[33] Arhelaj je rekao da će se ubiti ako od Mitridata ne dobije potvrdu mirovnoga sporazuma po Sulinim uslovima.[34]Međutim od Mitridata se vratio sa Mitridatovom molbom da se vidi lično sa Sulom. Mitridat VI od Ponta i Sula sastali su se u Dardanu, gde su 85. pre Hrista sklopili mirovni sporazum.
Na strani Rimljana[]
Mitridat VI od Ponta je sve više sumnjao u Arhelaja, posebno zbog toga što je tokom mirovnih pregovora previše popustio Suli.[35] Arhelaj se prepao, pa je zbog toga pobegao kod rimskoga komandanta Lucija Licinija Murene.[36] Pomagao je na početku Drugoga mitridatovoga rata 83. pre Hrista Mureni, otkrivajući mu planove Mitridata.[37] Pomagao je i Luciju Liciniju Lukulu za vreme Trećega mitridatovoga rata.
Literatura[]
- Apijan, Mitridatovi ratovi
- Plutarh Sula
- Justin
- Mayor, Adrienne, The Poison King: The Life and Legend of Mithradates, Rome's Deadliest Enemy (Princeton, PUP, 2010) ISBN 978-0-691-12683-8
- McGing, The foreign policy of Mithridates VI Eupator, King of Pontus, Brill , Leiden 1986,ISBN 9004075917 Postoji i veza [1]
Reference[]
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 17
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 18
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 18
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 19
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 28
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 28
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 28
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 29
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 29
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 29
- ↑ Apijan Mitr. rat. 30
- ↑ Apijan Mitr. rat. 30
- ↑ Apijan Mitr. rat. 36
- ↑ Apijan Mitr. rat. 37
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 38
- ↑ Apijan Mitr. rat. 40
- ↑ Apijan Mitr. rat. 41
- ↑ Plutarh Sula 16
- ↑ Apijan Mitr. rat. 49
- ↑ Plutarh Sula 20
- ↑ Plutarh Sula 21
- ↑ Apijan Mitr. rat. 50
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 54
- ↑ Plutarh Sula 22
- ↑ Plutarh Sula 22
- ↑ Plutarh Sula 22
- ↑ Plutarh Sula 22
- ↑ Plutarh Sula 22
- ↑ Plutarh Sula 22
- ↑ Plutarh Sula 23
- ↑ Plutarh Sula 23
- ↑ Plutarh Sula 23
- ↑ Plutarh Sula 23
- ↑ Plutarh Sula 23
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 64
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 64
- ↑ Apijan Mitr. ratovi 64
Napomena:
Ovaj članak može da se prenese ili preradi samo ako se označi da je prenešen ili prerađen sa Istorijske enciklopedije i da je autor Verlor.
Članak je prebačen na
[Srpsku enciklopediju]